Victorieplein

Plan Zuid van Berlage is een hoogtepunt in de Amsterdamse architectuur en stedenbouw. Maar toch, als je door die brede lanen fietst, langs die tot paleizen opgerekte eindeloze rijen arbeiderswoningen waar de kantoorklerken de werkmannen al hadden afgelost ver voor ook maar iemand het woord gentrification kende, dan is het niet anders te omschrijven dan saai. Wat ook al niet helpt is dat zo ongeveer het hele plan tot beschermd stadsgezicht is verklaard. Begrijp me niet verkeerd, ook ik kan de ambachtelijke details en het ontwerpvernuft van de Amsterdams School enorm waarderen en hoewel de beste voorbeelden als het Scheepvaarthuis, de Dageraad en het Schip in andere buurten staan is er ook in plan Zuid veel architectonisch te genieten. De Vrijheidslaan, de Churchilllaan, de Minervalaan, de Apollolaan en zo nog wat straten meer zijn bovendien van zichtlijn tot dwarsprofiel perfect bedacht.

Noem me verwend maar op de fiets van het Stadionplein naar de Berlagebrug na duizenden door de beste fijntimmerlieden vervaardigde voordeuren en na honderden kunstig krullend gemetselde hoekoplossingen vind ik het iedere keer weer verfrissend als ter hoogte van het Victorieplein één blok die machtige monotonie doorbreekt.

Nee, ik heb het niet over ’s werelds kleinste wolkenkrabber, want ondanks dat J.F. Staal een manhaftige poging heeft gedaan elementen van het Nieuwe Bouwen voorbij de schoonheidscommissie te slepen blijft zijn architectuur tot in de vezels de vooroorlogse tijdgeest ademen. Misschien zit het hem daar wel in. De architectuur en stedenbouw van plan Zuid is zo zorgvuldig doordacht op alle schaalniveaus dat er nauwelijks ruimte is om dit deel van de stad met de tijd te laten meebewegen. Het resultaat is een prachtig decor maar de grote bouwblokken en de hoge waardering maken iedere transformatie onmogelijk waardoor de voorstelling al bijna een eeuw in de eerste akte blijft hangen. Totdat in een hoek van het Victorieplein ineens een rekwisiet uit een andere tijd het beeld in schuift. Zo maar tussen twee massieve Amsterdamse School blokken mocht een Rotterdams bureau plan Zuid vernieuwen. Een halve eeuw na Berlage die aan de overkant op een stenen sokkel waarschijnlijk het zijne denkt van de hoekige architectuur. Hij had het erger kunnen treffen. Het woongebouw van DKV verwerkt in een milde vorm de ontwikkeling die de architectuur via modernisme, brutalisme, structuralisme, post-modernisme en nog zo wat -ismen heeft doorgemaakt. Het ontwerp doet geen poging de baksteenkunst uit de jaren twintig naar de kroon te steken. Waar het moeilijk wordt voor de metselaar zijn in de betonfabriek vervaardigde elementen van zwarte tegeltjes voorzien. Drie verdiepingen boven elkaar trekken de horizontale banden een lange neus naar de vroegere schoonheidscommissie. Terwijl in het oude plan wel de kennis en de middelen waren voor ambachtelijke details hebben de nieuwe woningen ruime buitenruimtes op het zuiden in plaats van een balkonnetje op het noorden.

Mede door de overweldigende bouwblokken waar het tussen staat is dit naamloze woongebouw met 29 appartementen een bescheiden ingreep. Het is en was geen aanzet om Plan Zuid enthousiast te gaan vernieuwen. Ik zou de laatste zijn om naar aanleiding van dit kleine succes saneringsprogramma’s te propageren. Er zijn zoveel plekken in de stad van recenter datum waar stadsvernieuwing veel urgenter is. Hoewel, van de andere kant, zo af en toe, hier en daar, een hoek, een paar traveeën, zorgvuldig, eigentijds, met nieuw elan, als het woongebouw van DKV iets laat zien dan is het dat zelfs het plan Zuid van Berlage daar beter van kan worden.

Lees meer over dit woongebouw op arcam.nl